Nepnieuws en fakeberichten hebben mogelijk de Amerikaanse presidentsverkiezingen in beïnvloed. Mediawijs burgerschap is essentieel in voorbereiding op verkiezingen en alle burgers moeten journalistieke regels gaan toepassen. Op 15 maart 2017 zijn de Tweede Kamerverkiezingen in Nederland.
Iedereen kan in een nepbericht trappen. Fakenieuwsberichten worden bewust geschreven zodat ze veel worden gelezen en snel verspreid. Het is vaak schokkend nieuws met sensationele koppen die uitnodigen om te klikken en delen. En hoe meer er op een artikel wordt geklikt, hoe vaker dit bericht verschijnt in zoekmachines en op social media. Hillary Clinton zou bijvoorbeeld deel uitmaken van een pedofielennetwerk en Trump zou hebben gezegd dat Republikeinen dom zijn. Nepnieuws kan geschreven zijn om de publieke opinie te beïnvloeden maar vaak is het doel om geld te verdienen. Hoe vaker op een bericht wordt geklikt, hoe hoger de inkomsten.
Parodieën en satirisch nieuws zijn vormen die worden gebruikt om commentaar te geven op ontwikkelingen in de maatschappij bijvoorbeeld in columns. De Speld is een voorbeeld van een satirisch online magazine. Het verschil met fakenieuwsberichten is het doel van de berichtgeving. Satire en parodieën worden gebruikt om bepaalde zaken uit te vergroten en onder de aandacht te brengen of te amuseren. En lezers met andere ogen naar de wereld te laten kijken. Satirische nieuwsberichten worden niet gemaakt om mensen doelbewust te misleiden. Toch worden satirische berichten soms voor waar aangenomen.
Informatievaardigheden om berichtgeving te beoordelen en waarderen zijn van alle tijden. Het hoort een tweede natuur te zijn om je altijd af te vragen wie de afzender van een bericht is, welke bronnen worden gebruikt en of er andere perspectieven mogelijk zijn. Dat zijn in feite journalistieke regels die burgers moeten toepassen.
Professionele nieuwsmedia houden zich doorgaans aan de journalistieke regels. Zij zijn aanspreekbaar, hebben redactiestatuten en veel nieuwstitels zijn aangesloten bij de Raad van de Journalistiek. Zij checken bronnen, passen hoor en wederhoor toe en bieden context en duiding. Maar het is altijd mogelijk met een andere bril naar een nieuwsfeit te kijken. En nieuws is niet altijd waardenvrij. Een democratie heeft een pluriform medialandschap en berichtgeving vanuit verschillende perspectieven nodig. Om het debat te stimuleren en om verschillende geluiden te laten horen. Pluriforme nieuwsmedia hebben een essentiële rol in een open en democratische samenleving. Ze informeren, controleren, agenderen en jagen het debat aan, vanuit verschillende oogpunten. En juist die pluriformiteit vraagt ook mediawijsheid van burgers om bewust en kritisch met nieuws en berichtgeving om te gaan. Want welk perspectief is gekozen en welke bronnen zijn gebruikt? Met de toename van fakenieuws is mediawijs burgerschap nog meer van belang.
Gezond verstand en niet alles voor waar aannemen en even over een bericht nadenken werken mee aan het misplaatst verspreiden van fakenieuws. Lees bijvoorbeeld niet alleen de kop van een bericht, maar het hele artikel. Controleer de bron en kijk of het bericht van een bekende media-organisatie komt. Kijk wie de auteur is en controleer of deze betrouwbaar en deskundig is. Als een bericht op meerdere betrouwbare nieuwsmedia genoemd wordt, kun je ervan uit gaan dat het betrouwbaar is. Spelfouten en een oproep om het bericht te delen kunnen ook wijzen op fakenieuws.
Het herkennen van stijlkenmerken als satire, parodie, ironie en het herkennen van betrouwbare nieuwsbronnen helpen bij het kritisch en op waarde schatten van nieuwsberichten.
Nieuws in de klas helpt bij het mediawijs maken van leerlingen. Aan de hand van het nieuws, lessuggesties en journalistieke regels helpt Nieuws in de klas om kritisch het nieuws te volgen.
